Giáo dục mầm non Nhật Bản.
Phần II : Tại sao trẻ em Nhật Bản lại giỏi như vậy.
Với những điều bản thân tận mắt chứng kiến về giáo dục mầm non Nhật Bản, tôi cảm thấy không có gì khó hiểu lắm khi đất nước Mặt Trời mọc này lại đầy những con người phi thường, dù trong chiến tranh, trong phát triển kinh tế, hay cả trong những thảm họa thiên tai khủng khiếp như động đất, sóng thần, họ vẫn thể hiện một tinh thần vô cùng Nhật Bản – khiến chúng ta ai cũng phải ngưỡng mộ.
Bằng cách nào mà họ lại có thể dạy trẻ em làm được những điều tuyệt vời đến như vậy?
Để làm sáng tỏ vấn đề này, tôi đã có những buổi thảo luận và trao đổi trực tiếp với cô hiệu trưởng cùng các cô giáo trong trường.
1. Chơi để học, trẻ em cần được chơi, và học qua chơi.
Giáo dục mầm non Nhật Bản – “Nếu bé tự mày mò và phát hiện ra rằng màu xanh da trời trộn với màu vàng sẽ thành màu xanh lá cây, bé sẽ nhớ rất lâu” – cô chia sẻ.
Cô giáo chủ nhiệm lớp Usagi-gumi giải thích với tôi, quan điểm cơ bản của giáo dục Nhật Bản là: “Tạo điều kiện tối đa để trẻ tự trải nghiệm và khám phá”. Cách tiếp nhận kiến thức của trẻ không giống như người lớn. Người trưởng thành có học bằng cách đọc sách, hoặc nghe người khác giảng giải lại là có thể hiểu và nắm vững vấn đề, còn trẻ em thì không học như vậy. Trẻ không khám phá thế giới bằng sách vở, mà bằng chính những điều các em trải qua.
Trẻ có thể học thuộc lòng “hạt nẩy mầm thành chồi, chồi lớn thành cây, cây ra nụ, nụ nở thành hoa…”, nhưng chỉ là học thuộc lòng thôi, chứ không phải thật sự hiểu.
Vì vậy, các cô luôn cố gắng nói ít nhất có thể, và tạo điều kiện cho các bé tự trải nghiệm. Một đứa trẻ tự mình khám phá ra rằng gõ 2 thanh kim loại vào nhau sẽ phát ra tiếng động, dù đó là điều ai cũng biết cả rồi nhưng với trẻ thì sự kiện đó cũng giống hệt như Edison phát minh ra bóng đèn vậy. Trẻ sẽ học được rất nhiều từ đó.
2. Môi trường phong phú
Theo cô hiệu trưởng, một trong những điều rất quan trọng một trường mầm non cần làm được, đó là tạo ra một môi trường đủ phong phú cho trẻ trải nghiệm, từ cỏ cây, hoa lá, bãi cát, sân chơi, các trò chơi dân gian, đồ thủ công, màu vẽ… Những hoạt động vui chơi hàng ngày, cũng chính là những lớp học về thế giới bên ngoài dành cho trẻ.
Môi trường mà các trường mầm non Nhật Bản tạo ra không chỉ là “môi trường” về cơ sở vật chất, mà còn là môi trường tương tác giữa trẻ em với trẻ em, và giữa trẻ em với các cô giáo.
Các bé được khuyến khích chơi cùng nhau, khi thấy có bé nào chơi 1 mình thì các cô giáo sẽ ra hỏi chuyện và tìm cách giúp bé hòa nhập vào một nhóm nào đó. Khi giữa các bé có xích mích – chuyện không thể tránh khỏi khi trẻ em chơi với nhau, đây cũng là lúc các cô giáo sẽ ra tay, nhưng không phải làm trọng tài phân xử “đúng-sai”, không có ai đúng, không có ai sai, cả hai phía đều phải nhìn lại xem mình đã có lỗi gì và xin lỗi bạn, sau đó ra dấu làm hòa. Mới ít phút trước còn giận dỗi nhau là thế, vậy mà chỉ ít phút sau các bé đã nắm tay nhau, cười thật tươi và tiếp tục cùng nhau khám phá thế giới.
Giáo dục mầm non Nhật Bản – Đúng sai không quan trọng bằng tình bạn của chúng ta
Không chỉ có vậy, nhà trường còn tổ chức rất nhiều các hoạt động tập thể, để các bé có cơ hội chơi đùa với nhau, hoặc cùng nhau nỗ lực, cố gắng vượt qua một thử thách trong trò chơi. Một tuần trung bình có từ 2-3 hoạt động như vậy.
Tôi nhận ra rằng, trẻ em Nhật Bản được học cách ứng xử, đối nhân xử thế ngay từ khi các bé học trong trường mẫu giáo. Những chuẩn mực ứng xử, chuẩn mực đạo đức, văn hóa của dân tộc được các cô giáo khéo léo truyền cho trẻ từng chút một thông qua các hoạt động hàng ngày.
Giáo dục mầm non Nhật Bản: Bé cùng đào đất trồng khoai – Cùng thu hoạch khoai
Các trường mầm non Nhật Bản luôn cố gắng tạo cho trẻ môi trường tốt nhất để đạt được 5 mục tiêu chính sau:
+ Trẻ có tâm hồn phong phú.
+ Trẻ khỏe mạnh.
+ Trẻ hòa nhập và có nhiều bạn thân.
+ Trẻ chịu khó suy nghĩ.
+ Trẻ luôn cố gắng và nỗ lực. (khi gặp khó khăn, thử thách…)
Đây cũng là 5 mục tiêu chính của giáo dục mầm non Nhật Bản.
3. Rèn luyện thói quen và tính cách cho trẻ
Giáo dục mầm non Nhật Bản: Trẻ em thích tự làm hơn nhiều việc “bị” người khác làm hộ
Khi tôi kể rằng trẻ em Việt Nam dù học cấp I rồi nhưng vẫn còn nhiều bé được bố mẹ hoặc cô giáo xúc cho ăn, mặc quần áo hộ, lần này đến lượt cô hiệu trưởng tròn mắt ngạc nhiên và hỏi tôi “Thật vậy sao? Tại sao các bà mẹ Việt Nam lại làm như vậy nhỉ, các bé hoàn toàn có thể tự làm được mà?”. Tôi giải thích rằng có lẽ vì để các bé tự làm thì mất nhiều thời gian quá, mặc áo cũng mất tới 5~10 phút, các bé tự ăn thì có khi mất tới cả tiếng vẫn chưa ăn xong, vì vậy mà các bậc phụ huynh mới phải trợ giúp cho nhanh.
Cô hiệu trưởng giải thích rằng, trẻ em khi mới bắt đầu tập làm một việc gì đó thì không thể làm tốt ngay được, không chỉ trẻ em Việt Nam mà trẻ em Nhật Bản cũng như vậy. Như việc mặc áo, lúc đầu các bé mặc rất chậm, xỏ nhầm tay, cài nhầm khuy suốt, nhưng rồi cứ làm nhiều thì các bé dần biết cách làm, làm nhanh hơn và chính xác hơn. Hoặc đôi khi các bé đánh đổ những hạt đỗ, hạt vừng (dùng để chơi) vương vãi khắp lớp học, để dọn những thứ này đòi hỏi phải có sự khéo léo trong việc sử dụng chổi, nên bình thường dù các bé có quét đi quét lại vài lần cũng không sạch được. Và bao giờ sau khi các bé ra về hết, các cô giáo cũng phải dọn dẹp và sắp xếp lại lớp học một lần nữa.
“Nhưng chúng tôi vẫn cho các bé làm, làm không phải để dọn sạch lớp, làm là để rèn thói quen sạch sẽ, rèn tính cách tự giác cho trẻ.” – cô hiệu trưởng chia sẻ.
Một lớp học mẫu giáo công lập của Nhật Bản có thể lên tới 30 trẻ, nhưng chỉ có duy nhất 1 cô giáo. Nhưng tôi chưa từng thấy các cô giáo phải gào lên hay gồng mình để quản các bé, bởi vì các bé rất tự giác.
Các cô chia sẻ: “Thời gian đầu khi trẻ mới nhập học thì công việc khá vất vả, vì trẻ chưa quen nên chúng tôi phải thường xuyên nhắc nhở, theo sát trẻ từng chút một; nhưng sau một thời gian dài, khi đã rèn thành nề nếp cho trẻ thì mọi thứ nhẹ nhàng hơn nhiều.”.
4. Bố mẹ đóng vai trò rất lớn trong việc dạy trẻ
Trẻ em ở Nhật Bản chỉ đến trường từ 9h sáng đến 2h chiều, 5 buổi 1 tuần, tức là chỉ khoảng 25h/tuần, thời gian các bé ở bên gia đình nhiều hơn thời gian bé ở trường tới 7 lần. Chính vì vậy, bố mẹ đóng vai trò rất lớn trong sự phát triển và định hình tính cách của trẻ.
Bởi vì trẻ em học tập bằng cách bắt chiếc chứ không phải thông qua những gì chúng ta nói với trẻ. Nên cuộc sống gia đình, các ứng xử, nói năng của bố mẹ ảnh hưởng rất lớn đến trẻ.
Giáo dục mầm non Nhật Bản: Các chú công an đến tận trường dạy trẻ luật giao thông
“Ở trường chúng tôi có thể dạy trẻ cố gắng tự lập, giữ gìn vệ sinh, chấp hành luật giao thông… nhưng khi về nhà nếu bố mẹ lại làm ngược lại thì tất cả những điều trên sẽ trở thành vô nghĩa.” – Cô hiệu trưởng nói.
Dù các cô giáo cónỗ lực đến mấy để dạy trẻ đi đúng luật giao thông, nhưng khi đưa trẻ đi chơi bố mẹ lại vượt đèn đỏ thì trẻ cũng sẽ không chấp hành luật giao thông. Hoặc trong việc dạy trẻ tự lập, ở lớp các cô giáo cố gắng rèn thói quen cho trẻ biết dọn dẹp khi thấy bừa bãi, nhưng về nhà bố mẹ lại làm hộ thì trẻ cũng không hình thành được ý thức tự giác.
“Chính bố mẹ, những người ở gần trẻ nhất, có ảnh hưởng đến trẻ nhiều nhất, sẽ quyết định tính cách của trẻ” – cô hiệu trưởng chia sẻ.
Nếu từ nhỏ trẻ đã được nuông chiều thì tính tự giác và khả năng tự lập sẽ giảm, khi trẻ đã quen được bố mẹ xúc cho ăn, hoặc quen với việc cứ ăn vạ là bố mẹ sẽ phải dỗ, phải mua kẹo hoặc chiều theo ý trẻ… thì sẽ rất khó để trẻ thay đổi. Vì trẻ con chưa thể suy nghĩ và phân tích mọi chuyện như người lớn, trẻ chưa thể hiểu câu “cái này nên làm vì tốt cho tương lai…”, trẻ chỉ hành động theo thói quen mà thôi. Mà thói quen thì luôn cần nhiều thời gian để hình thành, và khi đã hình thành rồi thì còn cần nhiều thời gian hơn nhiều lần để thay đổi.
Theo quan điểm của một cô giáo, “Bố mẹ cần phải kiêm quyết với các thói quen xấu của bé”.
Để việc nuôi dạy trẻ đạt hiệu quả tốt hơn từ phía gia đình, các cô giáo thường xuyên có các buổi trao đổi và chia sẻ với phụ huynh về cách nuôi dạy con. Và các bố mẹ người Nhật cũng rất “nghe lời” cô giáo, “Về kinh tế hay kế toán thì tôi rất tự tin, nhưng về việc nuôi dạy trẻ thì tôi lại chẳng biết gì, nên tôi luôn cố gắng làm theo hướng dẫn của các cô giáo – những người có chuyên môn về việc này” – một người mẹ chia sẻ.
5. Cần tin tưởng và kiên nhẫn
Giáo dục mầm non Nhật Bản: Các bé học nấu ăn
Đôi khi các cô giáo cũng gặp rắc rối với những phụ huynh chưa có kinh nghiệm trong việc nuôi dạy trẻ. Một số bố mẹ lo lắng rằng con họ chưa đủ khả năng để có thể làm được những việc như cô giáo yêu cầu. Một số khác thì lại sốt ruột khi thấy con mình mãi vẫn chưa tự giác hoặc chưa làm được những việc như bạn bè.
“Trẻ em rất giỏi, các bé có khả năng làm được rất nhiều việc, hơn tưởng tượng của chúng ta rất nhiều. Điều quan trọng là ta phải tin tưởng, tạo điều kiện và hỗ trợ để trẻ phát huy được hết khả năng của mình” – Cô hiệu trưởng chia sẻ.
Dạy trẻ cũng như trồng cây, không phải hôm nay tưới là ngày mai cây sẽ ra hoa, không phải hôm nay đưa trẻ đến trường thì hôm sau trẻ sẽ giỏi ngay được. Bởi vì mục đích là rèn thói quen và tính cách nên cần rất nhiều thời gian. Ngoài ra mỗi bé đều có khả năng khác nhau, có bé tự lập được từ rất sớm, có bé cần nhiều thời gian hơn. Tùy vào công việc mà khả năng tiếp thu của bé cũng khác nhau, có việc bé sẽ học rất nhanh nhưng cũng có việc bé mất nhiều ngày mới làm được.
Còn nữa.
